Πραξιτέλης με τεκμήρια αυθεντικότητας

Εγκαινιάζεται αύριο στο Αρχαιολογικό Μουσείο η ελληνική εκδοχή της έκθεσης στο Λούβρο. Αισθητά μικρότερη, αλλά με γνωστά αριστουργήματα του ίδιου ή του εργαστηρίου του

Ο αυθεντικός Πραξιτέλης -και μάλιστα στο φως το ελληνικό- είναι άλλος Πραξιτέλης από τον παρισινό. Στην Αθήνα θα δούμε αυθεντικές δημιουργίες του αρχαίου Ελληνα γλύπτη που εισήγαγε τον αισθησιασμό στην πλαστική των κλασικών χρόνων με τις διασημότερες γυμνές αλλά συνεσταλμένες Αφροδίτες του, τους ανέμελους εφήβους του, τους ευλύγιστους Ερωτες και Σατύρους του. Δημιουργίες οι περισσότερες του 4ου αιώνα π.Χ., μαζί με τις επιβιώσεις τους που έχουμε από τα ρωμαϊκά αντίγραφα. Ως εκ τούτου, η έκθεση των έργων του Πραξιτέλη, που εγκαινιάζεται αύριο (μέχρι 31/10/2007) στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, απέχει πολύ από την παρισινή εκδοχή του Λούβρου.

Η γαλλική ματιά, πιο θεατράλε, εστιαζόταν στη διαχρονική επιβίωση της τέχνης του από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, δίνοντας πληθώρα αντιγράφων. Η ελληνική εμμένει στην αυθεντικότητα της πραξιτελικής δημιουργίας, συγκεντρώνοντας γνωστά αριστουργήματα που αποδίδονται στον ίδιο ή στο εργαστήριό του, παραθέτοντας και τεκμήρια αυθεντικότητας.

Η έκθεση της Αθήνας, αν και αισθητά μικρότερη, σε ξεναγεί σε εβδομήντα εννέα έργα πρώτης ποιότητας που επιλέχθηκαν με προσοχή. Δίκαια θεωρεί ο διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Νίκος Καλτσάς, ότι είναι η καλύτερη που οργάνωσε ποτέ. Χθες το μεσημέρι, όλα έμοιαζαν έτοιμα για τα εγκαίνια.

Στην υποδοχή αναμένουν τον επισκέπτη δύο κάθετες βιτρίνες με τις νομισματικές μαρτυρίες των έργων του Πραξιτέλη. Ηταν τόσο φημισμένος, που όταν μια πόλη αποκτούσε έργο του καμάρωνε, σε σημείο να κοσμεί την πίσω όψη των νομισμάτων της με το έργο αυτό. Ετσι, όταν η Κνίδος απέκτησε την πρώτη γυμνή Αφροδίτη όλων των εποχών, τη διάσημη Κνιδία Αφροδίτη, τη βλέπουμε να απεικονίζεται και στο νόμισμά της. Το παράδειγμα αυτό ακολούθησαν κι άλλες πόλεις. Ετσι που μόνο από τα σωζόμενα νομίσματα θα μπορούσαμε να έχουμε σήμερα την πληρέστερη αναδρομική των έργων του.

Μπαίνοντας στην κυρίως αίθουσα, βλέπεις στο βάθος το χάλκινο Εφηβο του Μαραθώνα ανάμεσα σε δύο μαρμάρινες Αφροδίτες, που έφθασαν από το Βατικανό και το Λούβρο. Ο Εφηβος του Μαραθώνα είναι το έργο για το οποίο παραλίγο να δημιουργηθεί διπλωματικό επεισόδιο με τη φίλη Γαλλία, γιατί ανήκει στη λίστα με τα «αμετακίνητα» και δεν ταξίδεψε στο Παρίσι. «Μία ώρα κάναμε να το μεταφέρουμε λίγα μέτρα πέρα από τη μόνιμη θέση του, γιατί οι κραδασμοί έχουν δυσμενείς επιπτώσεις στο εύθραυστο γλυπτό», μας εξήγησε ο κ. Καλτσάς.

Από αυτό το αριστούργημα, όμως, προηγούνται άλλα. Οπως οι τέσσερις λεπτοδουλεμένες ανάγλυφες πλάκες από το ιερό της Μαντινείας, που απεικονίζουν ένα μουσικό αγώνα με αυλούς μεταξύ Απόλλωνα και Μαρσύα. Μια γλυπτή σύνθεση που είδε ο Παυσανίας κι άκουσε ότι πρόκειται για έργο του Πραξιτέλη. Απέναντι παρατίθενται ογκώδεις βάσεις αγαλμάτων, που φέρουν την ιδιόχειρη υπογραφή: «Πραξιτέλης εποίησεν». Επειτα δίνει ένα δυναμικό «παρών» ο διάσημος Ερμής της Ολυμπίας κι ας εκτίθεται -ο μόνος- στο σύγχρονο αντίγραφό του, αλλά και το αυθεντικό κεφάλι της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, ένα έργο που τελευταία αποδόθηκε στη γλυπτοθήκη του Πραξιτέλη από τον πλέον ειδικό στην αρχαιοελληνική γλυπτική, τον καθηγητή Γ. Δεσπίνη.

Η επόμενη ενότητα ξεκινάει με τους εκπληκτικούς πραξιτελικούς Ερωτες που αυτοσυστήνονται: «Παις ανθηρός και νέος πτέρυγας έχων και τόξα». Από τους περισσότερους λείπουν τα φτερά και τα τόξα. Είναι η πιο χαριτωμένη πλευρά της έκθεσης, με έναν Ερωτα που ήρθε από το Βατικανό να μας δείχνει τα κάλλη του. Είναι ο πρώτος στο είδος του που έδωσε και το όνομά του, «Τσεντοτσέλε» (από τον τόπο εύρεσής του στην Ιταλία), στον τύπο των αγαλμάτων αυτών. Πλάι του ένας άλλος Ερωτας μικρός, ο μόνος σωζόμενος ώς τα γόνατα, ανακαλύφθηκε πρόσφατα από τον κ. Καλτσά στις αποθήκες του Μουσείου. Υπάρχει όμως και ο Ερωτας από το Λούβρο, ο αυθαίρετα συμπληρωμένος τον 19ο αιώνα με νέο μάρμαρο στο πρόσωπο και στο σώμα, που κρατάει στεφάνια.

Ακολουθούν οι μαρμάρινοι Απόλλωνες Σαυροκτόνοι. Ούτε ένας χάλκινος, σαν τον κλεμμένο που βρίσκεται στο Μουσείο του Κλίβελαντ. Αλλά και οι Απόλλωνες τύπου Λυκείου, εκ των οποίων ένας θεωρείται πως δείχνει σε μικρογραφία τον Απόλλωνα, που ήταν στημένος στο Λύκειο του Αριστοτέλη. Σχεδόν δύο δίδυμοι Σάτυροι από το Παλέρμο και ο άρτι αφιχθείς από τη Δρέσδη Σάτυρος Αναπαυόμενος από το Καπιτώλιο κι ένας εκπληκτικός, λιγότερο γνωστός, από την Πάτρα. Εκτίθενται επίσης μερικοί Σαρδανάπαλοι από το Βατικανό και από το Μουσείο Ηρακλείου Κρήτης, ένας ανάγλυφος Διόνυσος σε τριγωνική μαρμάρινη βάση χορηγικού τρίποδα και μια σειρά από Αφροδίτες που είχαν, αντί για το πρόσωπο της θεάς, πορτρέτα διαφόρων γυναικών, όπως της αυτοκράτειρας Σαβίνας.

Η έκθεση κλείνει με έργα του πατέρα του Κηφισόδοτου και των δύο γιων του, Κηφισόδοτου και Τίμαρχου, που λειτούργησαν το εργαστήριο για περίπου έναν αιώνα.

Παραπομπή