Βέβαιη αυτοδυναμία : 42%

Εκλογικός νόμος: Ο πρώτος τα παίρνει όλα!

Οι 260 από τις 300 έδρες διανέμονται βάσει απλής αναλογικής, με εκλογικό μέτρο που προκύπτει διαιρώντας το άθροισμα των ψήφων όσων κομμάτων ξεπέρασαν το πλαφόν του 3% διά του 260

Πως κατανέμονται οι 300 περιζήτητες θέσεις του ελληνικού κοινοβουλίου

Με τον αναλογικότερο νόμο που εφαρμόστηκε ποτέ, θα διεξαχθούν οι εκλογές της 16ης Σεπτεμβρίου - Η "ΜτΚ" παρουσιάζει τις πτυχές του νέου εκλογικού συστήματος αλλά και απλά παραδείγματα προς… ναυτιλλόμενους

"Ο πρώτος τα παίρνει όλα". Το αμερικανικής εμπνεύσεως σλόγκαν βρίσκει τέλεια εφαρμογή στον εκλογικό νόμο, που είναι γνωστός και ως "νόμος Σκανδαλίδη", με τον οποίο θα πραγματοποιηθούν οι εκλογές της 16ης Σεπτεμβρίου. Κι αυτό όχι γιατί δίνει μεγαλύτερη ισχύ ή πιο άνετη αυτοδυναμία απ' ό,τι οι προηγούμενοι (τουναντίον μάλιστα), αλλά διότι είναι ο πρώτος νόμος κατά τον οποίο δεν έχει καμία απολύτως σημασία η διαφορά του δεύτερου κόμματος από το πρώτο στο αν θα εξασφαλίσει ο νικητής των εκλογών την αυτοδυναμία.

Ο εμπνευστής του νόμου υποστήριζε εξαρχής -και δικαίως- ότι ο νόμος αυτός είναι ο αναλογικότερος που εφαρμόστηκε ποτέ. Μόνο που η αναλογικότητά του αυτή ερμηνεύεται ως κέρδη των μικρότερων κομμάτων που μπαίνουν στη Βουλή σε βάρος των δύο μεγαλύτερων και κυρίως σε βάρος του κόμματος που τερματίζει δεύτερο. Ας ξεκαθαρίσουμε λοιπόν δύο πράγματα, διότι, όπως είδαμε σε μία σειρά από έντυπα, υπάρχουν σημαντικές παρανοήσεις για τον τρόπο με τον οποίο κατανέμονται οι 300 περιζήτητες έδρες του κοινοβουλίου.

Οι βασικοί κανόνες

1ον Ο νέος εκλογικός νόμος δίνει με μεγάλη ευκολία την αυτοδυναμία. Αυτός φαίνεται να είναι και ο πρωταρχικός του στόχος. Ενδεικτικό είναι ότι αν εφαρμοζόταν σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις από τη μεταπολίτευση μέχρι σήμερα -βλέπε πίνακα 1- θα προέκυπταν αυτοδύναμες κυβερνήσεις, πλην των εκλογών του 1977, στις οποίες η ΝΔ με 41,8% θα εξασφάλιζε αντί για 172 έδρες (με το πλειοψηφικό σύστημα που εφαρμόστηκε τότε) 149 έδρες. Δεν είναι τυχαίο ότι εάν οι συνεχείς εκλογές του 1989-90 είχαν πραγματοποιηθεί με το σημερινό εκλογικό νόμο, η ΝΔ στην πρώτη εκλογική αναμέτρηση του '89 αντί για 145 έδρες θα είχε πάρει 159 έδρες. Στις δεύτερες εκλογές τον Νοέμβρη του ίδιου έτους αντί για 148 θα ελάμβανε 162 έδρες και τέλος στις εκλογές του 1990 αντί των 150 εδρών θα κέρδιζε 167 έδρες. Που σημαίνει ότι δεν θα έφτανε η "αποστασία" ενός βουλευτή για την ανατροπή της.

2ον Για την επίτευξη αυτής της αυτοδυναμίας δεν παίζει κανένα ρόλο ούτε η ψαλίδα με το δεύτερο κόμμα ούτε το πόσα κόμματα μπαίνουν στη Βουλή. Αυτά που έχουν σημασία είναι α) το ποσοστό του πρώτου κόμματος και β) το συνολικό ποσοστό των κομμάτων που δεν πιάνουν το πλαφόν του 3% (πίνακας 1). Φυσικά, προβάλλοντας στη σημερινή πραγματικότητα, αν ένα από τα μικρά κόμματα που οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι μπαίνουν στην Βουλή μείνει τελικά εκτός, τότε θα αυξηθεί σημαντικά το άθροισμα των εκτός κοινοβουλίου φορέων, άρα και η τελική κατανομή εδρών.

Πώς κατανέμονται οι έδρες

Οι 260 από τις 300 έδρες διανέμονται βάσει απλής αναλογικής, με εκλογικό μέτρο που προκύπτει διαιρώντας το άθροισμα των ψήφων όσων κομμάτων ξεπέρασαν το πλαφόν του 3% διά του 260. Για να βρούμε λοιπόν τον αριθμό των εδρών που παίρνει κάθε κόμμα, διαιρούμε τις ψήφους που εξασφάλισε με το εκλογικό μέτρο.

Επειδή ο αριθμός αυτός είναι δεκαδικός (π.χ. 157,4 έδρες) γίνεται στρογγυλοποίηση στον προηγούμενο ακέραιο αριθμό (δηλαδή 157 έδρες). Εάν, λόγω της στρογγυλοποίησης, κάποιες έδρες μείνουν αδιάθετες, τις κερδίζουν οι συνδυασμοί με τα μεγαλύτερα υπόλοιπα. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο κατανέμονται και οι έδρες των βουλευτών επικρατείας. Οι υπόλοιπες 40 έδρες παραχωρούνται στον πρώτο συνδυασμό, ανεξάρτητα από το ποσοστό του ή τη διαφορά του από το δεύτερο.

Αυτοδυναμία

Με βάση τα ανωτέρω, το πρώτο κόμμα χρειάζεται περίπου 42% για να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση, ανεξάρτητα από κάθε άλλο παράγοντα. Επειδή ως βάση για τον καθορισμό των εδρών του κάθε κόμματος λαμβάνονται μόνο οι ψήφοι των κομμάτων που μπαίνουν στη Βουλή, όσο μεγαλύτερο είναι το συνολικό ποσοστό των κομμάτων που δεν πέρασαν το 3% τόσο ευκολότερη για το πρώτο κόμμα είναι η αυτοδυναμία. Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις μπορεί το πρώτο κόμμα να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση και με ποσοστό χαμηλότερο του 42% (βλέπε πίνακα ).

Λευκά και άκυρα ψηφοδέλτια

Τα λευκά και τα άκυρα ψηφοδέλτια αποκλείονται από τις έγκυρες ψήφους. Αυτό δεν προβλεπόταν στον νόμο Σκανδαλίδη, αλλά ρυθμίστηκε με μεταγενέστερο ερμηνευτικό νόμο, τον ν. 3434/2006, παρ' όλο που το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο με την 12/2005 απόφασή του είχε κρίνει κατά πλειοψηφία (6 προς 5) ότι η αντίστοιχη ρύθμιση του προηγούμενου νόμου ήταν αντισυνταγματική. Η ουσία είναι ότι παρά τις αντίθετες αποφάσεις των ανωτάτων δικαστηρίων εκρίθη πως το εκλογικό μέτρο ευρίσκεται χωρίς να συμπεριληφθούν οι λευκές ψήφοι.

Περί ισχυρών κυβερνήσεων

Οποιοδήποτε κόμμα "κόψει το νήμα" στις 16 Σεπτεμβρίου, πρέπει να ξεχάσει τις άνετες πλειοψηφίες του παρελθόντος. Ο νέος εκλογικός νόμος βγάζει μεν άνετα αυτοδύναμες κυβερνήσεις, αλλά με σαφώς λιγότερες έδρες απ' ό,τι οι προηγούμενοι. Χαρακτηριστικό είναι ότι ακόμη και με το πολύ μεγάλο ποσοστό 45,36% που πήρε η ΝΔ στις προηγούμενες εκλογές θα έχανε μία έδρα. Βέβαια το 2ο κόμμα αντιμετωπίζει μεγαλύτερο πρόβλημα, αφού για παράδειγμα το ΠΑΣΟΚ με το 40,55% των εκλογών του 2004, αντί για 117 έδρες θα έπαιρνε με το νέο νόμο 111. Μεγάλα κέρδη θα είχαν ΚΚΕ και ΣΥΝ που θα κέρδιζαν αντιστοίχως 4 και 3 έδρες περισσότερες. Στον πίνακα 3 μπορούμε να δούμε τι αποτελέσματα θα έδινε η εφαρμογή του νέου νόμου στις εκλογές από το 1993 μέχρι το 2004.

Τα παράξενα διλήμματα

Όπως ξεκαθαρίσαμε παραπάνω, αν προκύψει στις 16 Σεπτεμβρίου τετρακομματική Βουλή, αν δηλαδή ένα κόμμα δεν μπει στη Βουλή (ΣΥΡΙΖΑ ή ΛΑΟΣ) τότε θα έχουμε πιο άνετη αυτοδυναμία για το πρώτο κόμμα. Αυτό σημαίνει για το ΠΑΣΟΚ -με βάση τις μέχρι τώρα δημοσκοπήσεις που το φέρουν δεύτερο κόμμα, η άντληση ψήφων από τον ΣΥΝ είναι δίκοπο μαχαίρι, γιατί μπορεί να του εξασφαλίσει κάποιες έδρες παραπάνω, αλλά αν ο ΣΥΡΙΖΑ μείνει εκτός Βουλής θα ευνοηθεί το πρώτο κόμμα (θεωρητικώς δηλαδή η ΝΔ).

Αντιστοίχως αν το ΠΑΣΟΚ κάνει την ανατροπή και βγει πρώτο κόμμα, η απόπειρα συρρίκνωσης της δύναμης του ΛΑΟΣ κάτω από το 3% θα αποδειχτεί μπούμεραγκ για τη ΝΔ, γιατί θα δώσει στο ΠΑΣΟΚ (ως θεωρητικώς πρώτο κόμμα) μεγαλύτερη αυτοδυναμία.

Άρα λοιπόν ο βασικός στόχος καθενός από τα δύο μεγάλα κόμματα θα πρέπει να είναι η άντληση ψήφων από το άλλο μεγάλο κόμμα και όχι από τα μικρά. Κάτι που δεν είναι καθόλου εύκολο.

ΠΩΣ ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΕΔΡΕΣ

Ορισμένα παραδείγματα

Έστω ότι το πρώτο κόμμα εξασφαλίζει στις εκλογές 41,5%. Ας δούμε πώς μπορούμε να βρούμε πόσες έδρες καταλαμβάνει. Όπως είπαμε παραπάνω, δεν έχει καμία σημασία το ποσοστό κανενός άλλο κόμματος, αλλά το συνολικό ποσοστό των συνδυασμών που δεν έπιασαν το πλαφόν του 3%. Έστω λοιπόν ότι το ποσοστό αυτό είναι 2.5% (στη σημερινή πραγματικότητα δηλαδή αυτό θα σήμαινε ότι τόσο ο ΣΥΝ όσο και ο ΛΑΟΣ μπαίνουν στη Βουλή).

Για να υπολογίσουμε λοιπόν τον αριθμό των εδρών του πρώτου κόμματος πολλαπλασιάζουμε το 41,5% με το 260 και το αποτέλεσμα το πολλαπλασιάζουμε με το κλάσμα 100/97,5 (αυτό το 97,5 προκύπτει από το 100 πλην το 2,5 των κομμάτων που μένουν εκτός Βουλής).

Το αποτέλεσμα που βγαίνει είναι 110,66 έδρες. Με την στρογγυλοποίηση δίνει 110 έδρες. Προσθέτοντας τέλος το bonus των 40 εδρών στο πρώτο κόμμα, φτάνουμε στις 150 έδρες. Το αν λοιπόν με το 41,5% το κόμμα αυτό δύναται να κάνει αυτοδύναμη κυβέρνηση εξαρτάται αν θα πάρει κάποια έδρα από το υπόλοιπο (0,66%) της στρογγυλοποίησης.

Η σχέση ποσοστού του πρώτου κόμματος με το ποσοστό των μικρών (κάτω του 3%) κομμάτων και τον αριθμό των εδρών που καταλαμβάνει φαίνεται καθαρά στον πίνακα που ακολουθεί.